Αντιγόνη Λυμπεράκη - Θεόδωρος Πελαγίδης, Αποενοχοποιώντας την κατανάλωση, Παπαζήσης 2002
Η κατανάλωση σαν κοινωνικό φαινόμενο και συμπεριφορά, τροφοδότησε στο παρελθόν πολλές αναλύσεις και «εξήγησε» πολιτικές και αναπτυξιακές στρατηγικές. Κατά την περίοδο της μαζικής παραγωγής, η μαζική κατανάλωση αντιστοιχήθηκε πλήρως στο συγκεκριμένο παραγωγικό υπόδειγμα.
Σήμερα, το νέο «ευέλικτο» παραγωγικό πρότυπο, τροφοδοτεί αντίστοιχα την «εξατομίκευση» στο τομέα της κατανάλωσης, προωθώντας την ιδιαιτερότητα απέναντι στην ομοιογένεια.. Η πολιτισμική προσέγγιση της κατανάλωσης στο νέο αυτό πλαίσιο, αναγνωρίζει μεν το θετικό στοιχείο της «ατομικότητας», παράλληλα όμως επισημαίνει την απώλεια της συλλογικής ταυτότητας - ιδιαίτερα σε κοινωνικές κατηγόριες με περιορισμένες γνωστικές και ηθικές αναφορές.
Η κατάσταση επιδεινώνεται από την «επικοινωνιακή» αντιμετώπιση προβλημάτων, που όλο και περισσότερο υποκαθιστά την επί της ουσίας προσέγγιση, καθώς διευκολύνεται από τη διάδοση της πληροφορικής και την επέκταση των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Οι αγορές μέσω Ίντερνετ και η προϊούσα αντικατάσταση της «ιδιοκτησίας» από την «πρόσβαση στη χρήση», αποτελούν παραδείγματα και προκλήσεις, διατυπώνοντας αιτήματα για νέους ορισμούς και νέες πολιτικές για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και σταθερότητας.
Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας η σχέση του καταναλωτικού πρότυπου με τις αλλαγές στον βαθμό «ευελιξίας» της αγοράς εργασίας, στο ύψος του εισοδήματος, στη στάση της κοινωνίας απέναντι στην προστασία του περιβάλλοντος, στα προβλήματα της διατροφικής αλυσίδας και κυρίως στις νέες μορφές «άυλης» κατανάλωσης. Η προσαρμογή του πολίτη ως καταναλωτικού υποκείμενου, πέρα από το επίπεδο του συμβολικού (μόδα, επικοινωνία, επιτυχία) αγγίζει με νέο τρόπο την «φαντασιακή θεσμική υπόσταση της κοινωνίας». Έτσι σε συλλογικό επίπεδο, το αίτημα του «αυτοπροσδιορισμού» στην επιλογή της ποιότητας κοινωνικών υπηρεσιών (παιδεία, θεσμοί, σταδιοδρομία, ελεύθερος χρόνος) αποτελεί το νέο κοινωνικό-πολιτικό πρόταγμα.
Έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού, αποτέλεσε, όπως αναφέρεται στον πρόλογο του βιβλίου, η ανάθεση στους συγγραφείς της αξιολόγησης του προγράμματος «Αγωγή του καταναλωτή στα Σχολεία», που εκπόνησε το Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης την περίοδο 1997-2000. Στόχος του έργου ήταν η εισαγωγή του σχετικού μαθήματος στην εκπαίδευση πράγμα που δεν έχει γίνει ακόμη. Tο παρόν βιβλίο συμβάλλει τόσο στον προβληματισμό της εκπαιδευτικής κοινότητας, όσο και στη διαμόρφωση συνείδησης του πολίτη-καταναλωτή. Παραπέρα, αναλύει το νέο ρόλο της κατανάλωσης σήμερα, η οποία, όταν διενεργείται από ένα εκπαιδευμένο και συνειδητό καταναλωτή, συμβάλλει στην ανθρώπινη επικοινωνία, την κοινωνική συλλογικότητα και την κοινωνική συνοχή. Με την έννοια αυτή, όπως ορθά υποστηρίζουν οι συγγραφείς, η διαμόρφωση ενός υπεύθυνου και συνειδητοποιημένου πολίτη-καταναλωτή γίνεται αντικείμενο της δημόσιας πολιτικής.
Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο, που διαθέτει έναν πρωτότυπο προβληματισμό για το φαινόμενο της κατανάλωσης.